Terminem manieryzm określane są zjawiska jakie zachodziły w XVI w. w sztuce europejskiej. Charakteryzował się dążeniem do uzyskania doskonałości formalnej oraz technicznej dzieła, również wykwintnością, swobodą, wysubtelnieniem i wyrafinowaniem jej form.
Najpierw pojawił się w Rzymie, Florencji i Padwie oraz bardzo szybko stał się powszechny w Europie: we Francji, w Pradzie, Gdańsku i Toledo. Manieryzm współistniał wraz z różnymi tendencjami, które czasami stały na pograniczu manieryzmu.
Należały do nich malarstwo kolorystyczne pochodzące z Wenecji, którego przedstawicielami byli Tycjan i Veronese, również klasycyzm, którego przedstawicielem był Andrea Palladio, także tenebryzm oraz różne nurty które powstały w ramach renesansu. Manieryzm w Polsce nie przyswoił się za bardzo.
Samo słowo manieryzm pochodzi z wł. maniera, pochodzącego z łac. manus oznaczającego rękę. Pierwotnie oznaczała charakterystyczne cechy i styl twórczości jaki posiadał dany artysta. W XVI w maniera była to pożądana cecha a wręcz zaleta. Słowo to pochodziło z literatury, która była poświęcona ogładzie towarzyskiej i oznaczało pozytywną cechę bycia. W takim kontekście znalazło się w języku francuskim, gdzie posiadało znaczenie bardzo bliskie do savoir-vivre. Koniec XVI w to nasilająca się tendencja aby kwestionować manieryzm rozumiany jako stylizacja.
Cały okresy wywodził się od cechy maniery, uważanej za pożądaną, która po upływie czasu uznana została jako najbardziej charakterystyczny przejaw epoki która minęła. Na wartość jakie miało dzieło sztuki wpływały również, komplikacje stawiane przez artystę samemu sobie. Ważne było zaskoczenie widza oraz zastosowanie bardzo nietypowych rozwiązań, jak iluzja czy fantazja. Zerwany został wymóg przestrzegania klasycznej harmonii, reguł i ładu w celu dążenia do bardziej skomplikowanych układów./p>
Krytycy sztuki uznawali sztukę tego okresu za zwyrodniałą oraz zepsutą. Jednak przeprowadzone badania doprowadziły ok. 1920 r do zrozumienia, że surowe potępienie było niesłuszne.
Koniec XVI w to czas kiedy manieryzm powoli został wypierany przez barok. Kontrreformacja, która przybierała na sile, wymagała stylu znacznie mniej sztucznego oraz wyrafinowanego, zdolnego przekazać patos wraz z dramatyzmem, a także oddziaływać mocniej na uczucia niż na intelekt.
Kultury sarmacka przyjęła sztukę manieryzmu, która trafiła w Rzeczypospolitej Szlacheckiej na podatny grunt. Sztuka w szlachty traktowana była wówczas instrumentalnie jako źródło dekoracji oraz dodawania splendoru posiadanym siedzibom.